Thư giãn không thư giãn ngày Chủ nhật
Nhân bài viết “Cánh Buồm của ông Toàn”
(Đại diện trang Bauxite Việt Nam phỏng vấn nhà giáo dục Phạm Toàn
– giữa hai người có một cái chai và hai cái ly nho nhỏ)
BVN – Anh Toàn thân mến, gọi
là phỏng vấn cũng được, mà gọi là tâm tình cũng được… Tôi hỏi, anh đáp nhé…
Trên báo Tiền phong mới đây,
có bài “Cánh Buồm của ông Toàn” đầy thiện cảm với anh, và được tòa soạn giới
thiệu trân trọng “Từ lúc mới
xuất hiện, bộ sách Cánh Buồm do nhà giáo Phạm Toàn chủ biên đã gây ra không ít
tranh cãi trong giới làm sách”, xin anh cho một vài ý tổng quát về việc làm
của Nhóm Cánh Buồm của anh.
PHẠM TOÀN – (cười) Làm gì có “tranh cãi”, thậm
chí có “không ít tranh cãi”…? Và làm gì có cả cái “giới làm sách” (giáo khoa)
nữa? Ở nước ta mới chỉ có những người “được biên chế” vào làm công việc viết
sách giáo khoa trong những Dự án này nọ dưới sự chỉ huy của những “Tổng tư
lệnh” hoặc những “Tư lệnh”, người nào cũng đáng tin cậy cả!
BVN – Cơ may nào đã đưa anh
lao đầu vào làm công việc viết sách giáo khoa Cánh Buồm này vậy?
PHẠM TOÀN – Tôi
năm nay 85 tuổi. Các chị gái và em gái tôi trong gia đình cũng hỏi tôi như anh
vừa hỏi: sao không nghỉ ngơi mà lúc nào cũng cứ “bận lắm bận lắm”… Ai khiến?…
Chẳng ai khiến hết!… Và đó là một công chuyện có quá trình khá dài…
BVN – Anh kể đi … Vì sao anh
lao đầu vào làm công việc này?
PHẠM TOÀN – Nói
cho thật ngắn gọn thì tôi là người học dốt, thậm chí rất dốt. Năm 1944, tôi thi
Tiểu học xong, gia đình xin cho thi vào trường Bưởi thì không qua nổi kỳ thi
tuyển “passage”. Vì tôi rất dốt Toán, nhất là Số học. Bài toán tiếng Tây cứ cái
vòi chảy vào cái vòi chảy ra … rồi lại bài toán có những cái cây đầu đường… tôi
không sao qua nổi, và thi trượt, phải học trường tư… Đã học hết “đít-lôm” đâu?
Đến đêm 19 tháng 12 năm 1946 thì thành chú bé làm đủ việc ở cái Tiểu đội Tự vệ
phố Hàng Gai, sau thành một Tiểu đội thuộc Trung đoàn Thủ đô với anh Hồng Lĩnh
là Tiểu đội trưởng. Cái Tiểu đội ấy nay ngoài tôi ra chỉ còn ba phụ huynh xưa,
anh Hoàng Quý Chương, anh Lê Sỹ, chị Lê Thi… Năm 2004, kỷ niệm hàng năm ở nhà
tôi, anh Hoàng Quý Chương nhận xét độp giữa bà con thiên hạ “cái cậu Toàn này
ngày xưa nó thộn lắm…”.
BVN – Ha ha … thế rồi anh thộn
lại đi làm công việc cải cách sách giáo khoa?
PHẠM TOÀN – Thế
đó! Đời là thế đó! Vì vào cuối năm 1951, tình cờ tôi thành học sinh Trường Sư
phạm. Khi đó, tôi ở bộ đội, làm công tác địch vận, chỉ viết truyền đơn, in
truyền đơn, viết báo… Mình xin thủ trưởng là ông Phan Nông cho ra đơn vị
chiến đấu, bị ông ấy cười và bảo “nói cho cái mặt chú biết, chú mà ra đơn vị thì
hôm trước hôm sau chú chết… Tôi cấm chú không được chết!”. Rồi ông ấy cho đi
học. Rơi vào đúng Trường Sư phạm!
BVN – Thì nguồn gốc đấy chứ
đâu?
PHẠM TOÀN – Không
ạ! Chuyện còn dài… Tháng 9 năm 1953, tôi cùng mấy anh em được về dạy Trường Phổ
thông Lao động Trung ương, do ông Thứ trưởng Giáo dục Nguyễn Khánh Toàn làm
Hiệu trưởng. Trường dạy toàn những học trò oách hơn mình! Ở trường này, tôi kết
thân với một học trò mà tôi coi như người anh lớn, là anh Nguyễn Linh, Trưởng
ty Thông tin hay Tuyên truyền gì đó của tỉnh Quảng Trị ra Việt Bắc học… Hai
chúng tôi còn liên hệ với nhau cả mấy chục năm sau nữa, cả khi anh đã nghỉ hưu
và lui về sống ở quê cách thành phố Đông Hà hơn chục cây số. Anh Linh không hỏi
han tôi nhiều về công tác giáo dục, mà hay hỏi “Châu Diên dạo này viết gì?”
BVN – Tức là…?
PHẠM TOÀN – Tức
là rất có thể ông ấy biết tôi khó có thể là nhà giáo giỏi, thôi thì “xuống mà
làm nhà văn đi”… Ha ha ha… Đùa đấy! Ông ấy thương mình lắm, ông ấy muốn mình
lập nghiệp bằng mọi cách… Ông ấy cũng như anh Hoàng Quý Chương, biết mình thộn
mà! Nhưng ông ấy hiểu: thế hệ học trò nhà mình, từ Hà Nội lên Việt Bắc và
trưởng thành trên Việt Bắc, anh nào cũng có máu văn thơ, anh nào cũng muốn khắc
tình cảm của mình vào tấm bia vàng tình cảm dân tộc… Lãng mạn lắm!
BVN – Sao rồi không thành nhà
văn nhà thơ…?
PHẠM TOÀN – Nhiều
duyên cớ lắm! Trong đó có duyên cớ mình gặp gỡ một chàng trai khác cũng quê
Quảng Trị như ông bạn già một thời xưa của mình. Tôi đã gặp Hồ Ngọc Đại vào
cuối năm 1978.
BVN – Nhà văn nhà thơ bất
thành đã gặp một Tiến sĩ Tâm lý học giáo dục như thế nào?
PHẠM TOÀN – Trước
khi gặp Hồ Ngọc Đại, tôi làm một công trình riêng về Dạy tiếng Việt cho học
sinh dân tộc… Mười năm lang thang trên miền cao tỉnh Hà Tuyên. Mục đích khoa
học một phần. Còn có cái tâm trạng tránh xa đất Hà Nội, nhìn cái gì cũng chán,
gặp ai cũng ngấy, tiếp xúc với những niềm vui không có thật, sống trong những
cảm xúc không chắc là thật… Sau đợt tham gia đoàn nghiên cứu ở xã Mù Cả, Mường
Tè, Lai Châu, do anh Lê Bá Vịnh dẫn đầu, đi bộ ba tháng, làm việc được hai
tuần… thấy hé lộ một đề tài, thế là mình xin đi Hà Tuyên… Lên đó, mọi thứ vẫn
còn trong veo.
Tránh được bụi bặm phố xá cả nghĩa đen lẫn nghĩa bóng. Có anh
Nguyễn Trường, giáo viên Sử, chán dạy Sử, chán viết Sử, xin tôi cho đi cùng…
dạy tiếng Việt cho học sinh dân tộc. Mấy năm liền, những cuốn sách in ra đều
ghi Phạm Toàn và Nguyễn Trường. Tôi còn giúp anh hình thành và gần như hoàn
thành luận văn Phó tiến sĩ, mong anh thành đạt để đi tiếp con đường quan lộ.
Hai anh em đều được Huy hiệu Lao động sáng tạo năm 1981, năm 1984 còn được Giải
thưởng hạng hai của UNESCO khu vực châu Á và Thái Bình Dương về sách tiếng Việt
cho học sinh dân tộc… Anh Nguyễn Trường chết rồi. Tiền thưởng cũng hết rồi. Hư danh
cũng không có gì to tát… Và tôi gặp anh Hồ Ngọc Đại.
BVN – Nghe nói anh sùng bái
anh Hồ Ngọc Đại lắm? Dương Tường kể cho bà con nghe là nhà thơ Lê Đạt trêu anh
làm dấu thánh thì miệng nói “Nhân danh Cha và Con và … Hồ Ngọc Đại”, đúng
không?
PHẠM TOÀN – Có
thế! Tôi yêu anh Đại. Tôi xả thân vì anh Đại trong hơn ba chục năm ở Trường
Thực nghiệm. Tôi chịu ơn anh Đại nữa. Trên hết, vào năm 1978, tôi nhìn thấy ở
anh Hồ Ngọc Đại một yếu tố mới lạ, một sinh khí cho nền giáo dục được anh Đại
hô hào phải “Giỡ ra làm lại từ đầu”. Tôi được anh mời mà như một mệnh lệnh phải
cùng anh xây dựng nền giáo dục khác hẳn cho đất nước. Tất cả những anh chị em
còn sống hôm nay ở Trường Thực nghiệm xưa đều chứng kiến một sự hợp tác đầy
tính kỷ luật dưới sự chỉ đạo của anh Đại. Trong cuốn sách tôi viết về Tâm lý
học giáo dục, tôi coi cái trục Piaget – Vygotski – Hồ Ngọc Đại là thành tựu đương đại hóa tại nước ta…
BVN – Xin lỗi … tôi đã có lần
trách anh không trung thực về khoa học khi đưa anh Hồ Ngọc Đại vào vị trí đó…
anh thấy có đúng không?
PHẠM TOÀN – Đúng
và không đúng. Đúng, vì ở nước ta chỉ có anh Đại là đã thực sự nói và làm.
Không đúng hẳn, vì tôi đã cố ý tìm và nâng lên một ngọn cờ chưa từng có ai
nâng. Ngọn cờ ấy cũng là ngọn cờ của tôi, tình yêu của tôi, sức lực của tôi.
BVN – Anh đưa anh Hồ Ngọc Đại
vào vị trí đó… anh có thực lòng không?
PHẠM TOÀN – Vào
cái lúc tôi hoang mang hết mực, tôi đã gặp cái tư tưởng giáo dục khác, đủ sức
cứu dân tộc ta. Và anh Đại cho tôi cái quyền nghiên cứu, hiện thực nó, và thực
hiện nó. Anh Lưu Nguyên và tôi đã cùng nhau suốt mấy chục năm từ năm 1984 đến
cuối những năm 1990, đã đi mở trường thực nghiệm ở khắp 43 tỉnh và thành phố “cho
anh Đại”. Và phải nói rằng hệ thống trường thực nghiệm ở các tỉnh đều là những
trường tốt đẹp, học sinh học giỏi, giáo viên yêu nghề.
BVN – Nhưng bây giờ thì hệ
thống Hồ Ngọc Đại đang bị đả kích tơi bời?
PHẠM TOÀN – Nếu
không tung ngọn đòn hỏa mù đả kích hệ thống Hồ Ngọc Đại thì có người và có
những người phải trả lời ít nhất là về hệ thống trường gọi bằng VNEN. Đơn giản
vậy thôi.
BVN – Thế là thế nào? VNEN gì?
PHẠM TOÀN – Vậy
anh nghĩ, chỉ có các ngành Ngân hàng, Công thương, Giao thông, Tổ chức cán bộ…
mới có lợi ích nhóm thôi sao?
BVN – Anh nói nốt đi, VNEN như
thế nào?
PHẠM TOÀN – Tôi
không làm thay việc của những người khác. Tôi không “phản biện” (như cái thời
hăng hái giương ngọn cờ phản biện bauxite Tây Nguyên với các anh) nữa. Tôi còn
ít thì giờ, tám lăm tuổi rồi, tôi cần làm nốt cái gì tôi chưa làm xong, tôi đào
tạo người của nhóm Cánh Buồm làm nốt những gì tôi còn tự thấy mình mắc nợ cuộc
đời này.
BVN – Anh mắc nợ gì? Anh nghĩ
chỉ mình anh mới mắc nợ chắc? Những thằng như chúng ta xem ra đến khi chết cũng
chưa trả hết nợ đời đấy.
PHẠM TOÀN – Anh
mắc nợ gì? Tôi mắc nợ gì? Anh có mắc nợ không? Tất cả chúng ta đang còn mắc nợ
gì?
BVN – Xin lỗi anh… Những món
nợ không thể gọi tên ra nhưng lúc nào cũng canh cánh. Anh vừa nhắc đến chị Lê
Thi, hôm trước đi dự đám tang anh Lê Hồng Hà, nhìn anh ấy trong quan tài tôi cứ
thầm nghĩ, những người như anh ấy, ở giây phút trước khi lìa đời chắc cũng cảm thấy
thanh thản vì dù sao mình cũng đã làm tròn được một việc, một việc có thể nói
là lớn. Còn chúng ta…
PHẠM TOÀN – Đúng
là mắc nợ thì ai cũng mắc cả. Vấn đề là cách trả nợ. Tôi trả nợ theo cách của
tôi.
BVN – Lập ra nhóm Cánh Buồm? …
PHẠM TOÀN – Không
chỉ có thế! Tạo ra một cách làm gần đúng nhất, ít sai lầm nhất, sao cho có ích
nhất. Với nhóm Cánh Buồm, đó là làm
một công việc khó làm trong công cuộc giáo dục, để cả xã hội cùng có cái
mốc trực quan, có những sản phẩm thị phạm, để có một thí dụ cụ thể cho sự thay
đổi hay là chết của nền giáo dục quốc dân. Anh Hồ Ngọc Đại có ý tưởng “giỡ ra
làm lại từ đầu”, nhóm Cánh Buồm cụ thể hóa ý tưởng đó bằng cách thức giỡ ra làm lại từ đầu…
Bắt đầu bằng cách “giỡ ra” những khái niệm cơ bản.
Giáo dục là gì? Cánh Buồm kiến nghị: Giáo dục là tổ chức sự trưởng thành của
thanh thiếu niên cả dân tộc.
Trưởng thành là gì? Cánh Buồm kiến nghị: Trưởng thành là tự lập nhờ được tổ chức cách
học và cách sống theo con đường tự học – tự giáo dục.
Đạo đức là gì? Đạo
đức là quá trình trưởng thành trong một lối sống theo tinh thần đồng thuận.
Đồng thuận là gì? Đồng thuận là cùng lao động, cùng tôn trọng giá trị tinh thần
của nhau, và cùng học cách tháo ngòi xung đột.
Tiểu học là gì? Tiểu học là giai đoạn học phương pháp học.
Trung học cơ sở là gì? Trung học cơ sở là giai đoạn dùng cách học đã được trang bị để tự tìm kiến
thức và đủ năng lực vào đời.
Vào đời là đi đâu? Vào đời là tự lao động mà sống, hoặc là đủ sức học nghề để lao
động đỡ vất vả hơn, và vào đời cũng có cách nữa là đi vào giai đoạn tập nghiên
cứu, để lên Đại học là giai đoạn tập độc lập nghiên cứu và sau đó là giai đoạn
hoàn toàn độc lập nghiên cứu.
Môn học là gì? Bài học là gì? Tiết học là gì? Học Văn như thế nào?
Học tiếng Việt như thế nào? Học ngoại ngữ như thế nào? Học Lịch sử như thế nào?
Một lúc nào đó, tôi sẽ ngồi đây
để anh cật vấn, và … phản biện tôi.
BVN – Nhóm Cánh Buồm đã làm gì
theo hướng đó?
PHẠM TOÀN – Chúng
tôi “xông vào” hai môn học khó nhất nhưng ai ai cũng nghĩ là dễ, là môn Tiếng
Việt và môn Văn. Chúng tôi đã làm xong sách Văn và Tiếng Việt từ lớp 1 đến lớp
9 có thể dùng ngay hôm nay. Chúng
tôi đã xong sách Lối sống (giáo dục đạo đức) từ lớp 1 đến lớp 4. Chúng tôi cũng
đã làm xong sách Tiếng Anh lớp 1 và lớp 2 và sẽ hoàn thành nốt cho bậc tiểu học trong tương
lai gần… Và vài thứ chưa xong khác, nhưng thôi, nói trước không bước được qua…
mê tín tí cho vui!
BVN – Nhóm Cánh Buồm nghĩ gì
về việc có người đề nghị cứ dịch sách nước ngoài mà dùng cho đỡ công nghiên
cứu?
PHẠM TOÀN – Cái
cách đi study tour học dăm bữa nửa tháng rồi định đem nền giáo dục nước ngoài
về dùng là cách rất sai. Văn hóa và giáo dục là những điều tuyệt đối phải mọc
lên từ mảnh đất dân tộc. Ngay việc nhập kỹ thuật sản xuất cũng phải “nhập gia
tùy tục”, mà cái khó nhất là thái độ lao động với dây chuyền sản xuất, cái thái độ lao động đó đó không
nhập được, phải chữa cái mảnh đất tiểu nông dần dần thì mới có một nền sản xuất
hiện đại với những tâm hồn và lối sống lao động hiện đại. Chưa kể là …
BVN – Chưa kể là gì nữa…?
PHẠM TOÀN – Chưa
kể là cái cách “nghiên cứu” theo lối nhặt nhạnh kinh nghiệm nước ngoài thì vẫn
chỉ là cách sống của người nguyên thủy. Nhà tâm lý học Gaston Bachelard trong sách
“Tư duy khoa học” (La pensée
scientifique) đã nói rằng: người nguyên thủy đã biết thao tác quan sát,
thống kê, sàng lọc… Con người tự xưng hiện đại mà vẫn dừng ở mức độ đó thì e
rằng… hơi bị nhầm chỗ đứng.
BVN – Câu hỏi nữa, xin anh cho
biết … tình hình tài chính của Cánh Buồm ra sao?
PHẠM TOÀN – Chúng
tôi được hỗ trợ từ nhiều nguồn. Giáo sự Hoàng Tụy gọi đến giúi cho cái phong bì
vài triệu và dặn “đem về mua mực in…”. Có biên tập viên và soạn giả như anh Bùi
Văn Nam Sơn, chị Phạm Chi Lan… đã không lấy nhuận bút, còn cho nhiều chục triệu
(nói khẽ: hai bác ấy cho chín chục triệu VNĐ đấy!). Một Kỹ sư dầu khí về hưu ở
Vũng Tàu cho 100 triệu và rất nhiều khoản tiêu “lặt vặt” đếm không xuể. Có
doanh nhân ở Hà Nội cho hai lần được 240 triệu. Bà Nguyễn Thị Bình in sách
xong, đóng thuế xong, còn hai chục triệu cũng gọi đưa cho. Quỹ của gia đình anh
Phùng Liên Đoàn ba năm nay năm nào cũng cho 10 ngàn đô la Huê Kỳ.
Nhiều khoản
tiền nữa. Nhưng những động viên tinh thần thì không kể nổi. Anh thương binh
hỏng mắt ở mặt trận Quảng Trị Trần
Thế Tôn đã “đọc” bằng cảm nhận tất cả các sách Cánh Buồm và luôn luôn gọi
điện hỏi thăm công việc. Và sự hào hứng của những cộng tác viên soạn sách… cũng
có sức động viên ghê gớm.
Cụ
nguyễn Thế Anh, 91 tuổi, viết già nửa cuốn Văn lớp 9 Cánh Buồm. Giáo sư Vũ
Cao Đàm tuy không biên soạn nhưng lại tổ chức cuộc gặp giữa nhóm với Đại học
Quốc gia Hà Nội, cả cuộc báo
cáo trước Ủy ban Văn hóa
Giáo dục Thanh niên Thiếu niên Nhi đồng của Quốc hội. Nguồn động viên tinh thần
đó thật vô cùng cao quý – các vị đó động viên nhóm Cánh Buồm chắc chắn không vì
lợi ích nhóm hoặc vì Cánh Buồm là sân sau của ai đó…
BVN – Câu hỏi cuối rồi, nhưng
xin câu nữa: anh có tấm hình nào thú vị xin cho BVN một tấm.
PHẠM TOÀN – Có
đấy! Tặng luôn kẻo lại bị chê là chảnh! Mình dự giờ lớp 1 ở một trường Cánh
Buồm mới “đặt chân” vào. Hết tiết, cô giáo nói “Thầy này soạn sách cho các em
đấy”. Thế là các em ùa vô … và cô giáo chớp luôn. Các bạn xem ảnh thấy răng
mình bị thiếu, xin đừng nhầm mình với lứa tuổi rụng răng kia nhé!
“Thiếu nhi cụ” Phạm Toàn được các em vây quanh
tíu tít
Huệ Chi thực hiện
BVN – Cám ơn nhà giáo Phạm
Toàn
Cánh Buồm của ông Toàn
Lê Thị Thanh Thủy, Chủ nhiệm CLB Ô Xinh
TP – Từ lúc mới xuất hiện, bộ sách Cánh Buồm do nhà giáo Phạm Toàn
chủ biên đã gây ra không ít tranh cãi trong giới làm sách. Gần 10 năm nay, ông
Toàn vừa là người sáng lập, vận động bạn bè soạn sách không công, vừa đích thân
đi “truyền bá” Cánh Buồm cho học sinh.
Nhà giáo Phạm Toàn
Nhà giáo Phạm Toàn sinh năm 1932, giới văn nghệ còn biết ông với
tư cách nhà văn, dịch giả, bút danh Châu Diên. Giống như người bạn thân Dương
Tường, nhà văn Châu Diên rất thân với những người trẻ. “Bọn trẻ con” có thể
thoải mái gọi ông là “ông Toàn”, Châu Điên, papa, hay là “thằng Toàn” mà không
bị bắt bẻ.
Trí thức không đợi đặt hàng
Nhà giáo Phạm Toàn kể, ông “âm mưu” viết Cánh Buồm từ năm 1968,
khi có cơ hội làm việc chung ở Trường Thực nghiệm với GS Hồ Ngọc Đại và được
giao cho nhiệm vụ làm một bộ sách dạy Văn, Tiếng Việt cho học sinh tiểu học. Dự
án bị kéo dài vì nhiều lẽ, đến năm 2008 mới chính thức khởi động. Lúc đó tôi có
hỏi ông Toàn lấy tiền ở đâu để làm, ông xòe tay ra bảo: tiền ở đây chứ đâu!
Cánh Buồm chính thức xuất hiện năm 2009, không theo bất cứ một dự
án nào. Ông Toàn bảo, người trí thức thì không bao giờ chờ đợi đặt hàng, nếu
làm theo đơn đặt hàng thì chỉ là người làm thuê. Trí thức là người cảm thấy xã
hội cần gì, mình làm được gì thì tự giác làm thôi, ông nói.
Thành phần chính làm Cánh Buồm là “một con gà trống già và mấy con
gà nhép”; ngoại trừ ông Toàn ở tuổi 80, đa số đều trẻ, trên dưới 30 tuổi. Nhóm
cộng tác viên đều là những trí thức có tên tuổi như: GS. TS Vật lý Cao Chi, GS
Đặng Anh Đào, nhà nghiên cứu triết học Bùi Văn Nam Sơn, dịch giả Dương Tường…
Song trên sách, tất cả mọi chức danh, học hàm, học vị của họ đều bị ông Toàn
cắt. Dưới mỗi bài viết đều chỉ có tên tác giả, ai cũng như ai.
Tám mươi tuổi, nói chuyện phải đeo thiết bị trợ thính, nhưng ông
Toàn không quên bất cứ chuyện gì. Ngồi nói về Cánh Buồm và những ngày đầu gian
khó, ông vẫn có thể kể vanh vách: cộng tác viên Bùi Văn Nam Sơn biếu nhóm 40
triệu đồng, bà Phạm Chi Lan ủng hộ 50 triệu, Phan Lưu Vũ viết văn cho 30 triệu,
một kỹ sư về hưu ở Vũng Tàu cho 100 triệu, một Việt kiều Mỹ trong ba năm, mỗi
năm đều gửi vào quỹ 200 USD…
Con người tiến lên thông qua những lầm lạc
Học tiếng Việt kiểu Cánh Buồm. Ảnh: Lê Anh Dũng
Cũng vẫn chuyện bắt đầu làm Cánh Buồm, ông Toàn tổng kết: Khó nhất
là thuyết phục những người từng làm sách giáo khoa làm khác đi, chứ không phải
chuyện tiền. Đến nay, sau gần 10 năm làm sách, nhóm Cánh Buồm vẫn cống hiến
không công, cộng tác viên cũng viết bài không công. Tiền ủng hộ mà quỹ Cánh
Buồm nhận được phần lớn dành để in sách.
Có 2-3 trường hợp phải tiêu “dăm ba
triệu” đều là để thăm hỏi, động viên các cộng tác viên cao tuổi hoặc không may
ốm đau. Câu cửa miệng ông Toàn hay nói với các cộng sự – học trò của mình: Phải
tiêu tiền của người ta một cách có liêm sỉ! Nhà riêng của ông đến nay vẫn là đại
bản doanh để các nghiên cứu sinh và học trò tá túc, làm việc và biên soạn sách.
Chủ trương làm sách của ông Toàn gần như đi ngược lại các giáo
trình từ trước đến nay: Khuyến khích học sinh sáng tạo bằng cách ưu tiên cung
cấp phương pháp, không sa vào cụ thể. Với môn Tiếng Việt, chỉ yêu cầu học sinh
tiểu học biết ngữ âm để ghi. Với môn Văn, chỉ học phương pháp: làm thế nào
người ta sáng tạo ra tác phẩm. Riêng quan điểm này đã bị phản đối một cách dữ
dội.
Nhiều người cho rằng, sách văn học lớp 1 của Cánh Buồm chẳng thấy văn
chương đâu cả, chỉ đưa ra toàn các tình huống cho học sinh “nhập vai” để “đồng
cảm”, dạy văn mà tách ra khỏi ngôn ngữ văn học, không đếm xỉa đến ngôn ngữ văn
học thì khác nào dạy nhạc mà không đả động đến các nốt nhạc, dạy vẽ mà lờ tịt
đi màu sắc? Theo họ, với quyển sách giáo khoa văn học lớp 1 như vậy, nhóm Cánh
Buồm có thể làm cho các em hiểu nhầm rằng “văn học là đóng kịch”.
Ngoài ra, người ta cũng chê Cánh Buồm mắc các bệnh “đao to búa
lớn” (dạy ngôn ngữ khó hiểu, quá trừu tượng cho trẻ nhỏ, thậm chí dạy đánh vần
cả những từ vô nghĩa); bệnh giáo điều (nhồi vào óc trẻ những câu
như “kẻ chẳng nhớ quê nhà thì chẳng ra gì cả”)…
Gần như sau mỗi tập Cánh Buồm xuất hiện, những ý kiến phản đối
cũng đồng thời làm người ta hoang mang. Ông Toàn bảo, Cánh Buồm đều có chỉnh lý
bổ sung. Hiện nay, toàn bộ 18 cuốn Văn và Tiếng Việt (từ lớp 1 đến lớp 9) đều
có bản e-book miễn phí trên website chính của Cánh Buồm để độc giả có thể đọc,
học và góp ý.
Sách Văn lớp 9 của Cánh Buồm chỉ dạy duy nhất hai tác phẩm: Truyện
Kiều của Nguyễn Du và Faust của Goethe. Ông Toàn bảo, khi nhóm chọn Faust, rất
nhiều người đã nói: khó quá, ngay cả với người lớn. Nhưng qua khảo sát và thực
nghiệm, học trò lớp 9 tiếp nhận Faust rất tốt. Ông Toàn kết luận: Con người lớn
lên thông qua những lầm lạc, Faust cũng thế, Cánh Buồm cũng thế!
“Học trò của tôi, đứa nào cũng biết làm thơ”
Giai đoạn đầu xuất bản Cánh Buồm, chính ông Toàn là người đứng lớp
hướng dẫn học sinh tiểu học học Văn và Tiếng Việt theo phương pháp của ông. Có
phụ huynh sau sáu tháng gặp ông bảo: “Em cám ơn thầy cứu con em”! Trước đó, học
trò này bị liệt vào hàng cá biệt ở trường. Áp lực học hành khiến em bất hợp tác
với tất cả các môn. Nhắc đến đi học có khi cậu nổi cáu lật cả bàn. Nhưng sau
khi học theo phương pháp Cánh Buồm một năm, giờ mỗi ngày cậu đều viết hai trang
văn.
Giờ học Văn của học trò theo giáo trình Cánh Buồm
Ông Toàn bảo, tất cả học sinh theo giáo trình Cánh Buồm, đứa nào
cũng biết làm thơ. Từ lớp Hai, các thầy bắt đầu dạy học trò làm thơ Haiku.
Trong một cuộc thi thơ Haiku mà trường Olympia Hà Nội tổ chức, nhà thơ Dương
Tường làm giám khảo đã chấm giải cao nhất cho Bảo Duy (lớp 5) với hai bài sau:
“Gió mùa đông thổi/ Lạnh thấu xương thấu da/ Một người đi qua phố” và “Gió heo
may/ Cây nghiêng mình / Mình ta”.
Nhà nghiên cứu triết học Bùi Văn Nam Sơn nói về lý do ông tham gia
viết bài cho Cánh Buồm: “Tôi chỉ tham gia phần đọc duyệt nhưng càng đọc càng
thấy bộ sách này quá hay. Tại sao lâu nay mình không học như vậy vì ở các nước
tiên tiến đều học như thế cả. Bộ sách này có thể giúp xoá bỏ kiểu thầy
đọc trò chép, trái lại cả thầy và trò đều cùng tìm tòi, học hỏi trong sự hứng
thú không ngừng”. “Từ lý thuyết chuyển sang thực hành vốn rất khó, nay đã có
minh chứng rằng việc ấy là có thể làm được. Đây là một chương trình rất hiện
đại và rất thiết thực, bởi chỉ cần học hết lớp 9, các em đã đủ trưởng thành và
tự tổ chức cuộc đời mình một cách khoa học, nhân văn” – ông Sơn nói.
Từ lúc Cánh Buồm xuất hiện, các tùy viên văn hóa Pháp là người ủng
hộ bộ giáo trình này nồng nhiệt nhất. Hai hội thảo lớn ra mắt hai đợt sách Cánh
Buồm cấp Một và cấp Hai đều được L’Espace (Trung tâm văn hóa Pháp tại Hà Nội)
tài trợ miễn phí. L’Espace cũng từng làm một triển lãm dài hơi về Cánh Buồm, có
tranh minh họa kỳ công. Năm 2015, nhà giáo Phạm Toàn được trao giải Phan Châu
Trinh – Vì sự nghiệp văn hóa – giáo dục do ông cùng nhóm Cánh Buồm nhiều năm
qua có những canh tân xuất sắc trong giáo dục, đặc biệt là việc dạy văn và học
văn trong nhà trường.
Từ năm 2009 đến năm 2016, nhóm Cánh Buồm đã hoàn thành dự thảo bộ
sách giáo khoa Văn, Tiếng Việt gồm 18 cuốn từ bậc tiểu học đến trung học cơ sở.
Nhóm Cánh Buồm cũng đã đưa sách lên trang web: www.canhbuom.edu.vn/sachmo để các
chuyên gia, phụ huynh, bạn đọc quan tâm có thể tham gia sửa chữa, góp ý cùng
nhóm tác giả điều chỉnh sai sót.
Một cách đi
Bản thân tôi từng rất loay hoay tìm cách dạy Văn cho con. Đến khi
gặp phương pháp Cánh Buồm, tôi đã bị thuyết phục. Qua những lớp học của thầy
Toàn, tôi song hành với con và được “tẩy não” rằng: Trẻ con không phải là một
tờ giấy trắng, nó là một thực thể. Mình dạy nó mà nó cũng tác động trở lại
mình. Trong những lớp học này, tôi được mục sở thị: Trẻ không bị ép học thì nó
sẽ tự nguyện học. Trẻ được khơi gợi thì có thể làm rất tốt. Nếu không tận mắt
chứng kiến, tôi cũng không tin được, đứa trẻ lớp Ba có thể tổ chức một hội thảo
khoa học!
Có nhiều con đường để đi, Cánh Buồm là một đường, và tôi cho là
con đường tốt, vì nó làm cho trẻ tự tin và vui vẻ.
Tôi sáng lập CLB Ô Xinh từ năm 2014, lấy giáo trình Cánh Buồm làm
chủ đạo, chuyên nhận những học trò kém Văn và cả học sinh tự kỷ. Kết quả sau
hai năm hoạt động, thành công vượt cả mong đợi của tôi.
Hiện Ô Xinh có hơn 200
học sinh từ 5,5-12 tuổi. Tất cả những học sinh cá biệt, sau quá trình học lại
tiếng Việt giờ đều có thể làm thơ, làm phóng sự, thậm chí học tiếng Anh tốt
hơn. Những học sinh tự kỷ phần lớn đều có thể tự tin giao tiếp, làm văn, sử
dụng ngôn ngữ thành thạo.
Có gia đình con lớn con nhỏ, cháu nội cháu ngoại, con em bạn bè
đều là học trò của chúng tôi. Có học sinh ở tận Đông Anh phải qua ba chặng xe
bus mới đến được lớp, nhưng cháu và mẹ chưa từng bỏ buổi học nào. Thành quả của
các cháu là một minh chứng cho cách đi của Cánh Buồm, ít nhất đến thời điểm này
tôi cho là đúng đắn.
L.T.T.T.
__._,_.___
No comments:
Post a Comment